مدرسه یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی است که کودکان و نوجوانان بعد ازخانواده برای رشد وآموزش به آن قدم می گذارند وبیش ترین ساعات ازشبانه روز،را برای کسب علم و دانش درآنجا سپری می کنند.پس به همین خاطراست که این مرحله یکی ازمهمترین واساسی ترین مرحله زندگی هرکودک ونوجوان محسوب می شود واغلب برای والدین بسیارمهم است که فرزندشان درچه محیط آموزشی درحال تحصیل است،چگونه روند رشد خود را تا بزرگسالی طی می کنند.مکان آموزشی ازاین جهت دارای اهمیت است که تعداد زیادی ازمحصلین با تنوعی ازفرهنگ ها وارزش ها درکناریکدیگرمشغول به تحصیل هستند که نقش بسیارمهمی درشکل گیری رفتارآنها خواهد داشت.مدارس درعین اینکه یکی ازدوعامل اصلی آموزش رسمی وجامعه پذیری کودکان ونوجوانان را تشکیل می دهند، زمینه بسیارمساعدی رافراهم می کند برای آمیزش وهمراهی کودکان ونوجوانان با یکدیگروتشکیل گروه های هم سن وسال ها وغالبا باارزش ها وهنجارهای مغایرومتضاد با آنچه خانواده وجامعه بزرگ درنظردارد وهدف قراردادن این بخش مهم ازجامعه دربرنامه های پیشگیرانه ازسوء مصرف مواد ازچند جنبه دارای اهمیت است:1:قابل دسترس بودن دانش آموزان ودانشجویان به عنوان جمعیت هدف. 2:آمادگی کودکان ونوجوانان برای یادگیری وبهره مندی ازهرگونه برنامه آموزشی درخصوص اعتیاد ومسائل اجتماعی دیگر.3:درمعرض خطربودن این گروه سنی برای سوء مصرف مواد ورفتارهای ضداجتماعی دیگر.4:تاثیربالقوه دانش آموزان دبیرستانی ودانشجویان درتعیین ارزش ها ونگرش های جامعه به طورکلی ونسل های بعد به صورت خاص.

برنامه های ضروری درمدارس چیست؟

برای بهره برداری مفید وسازنده ازمنابع انسانی واجتماعی درمدارس وسایرنهادهای آموزشی درجهت پیشگیری فعالیت های سازنده جهت ارتقاء سطح آموزشها، تغییرنگرش ها وعقاید، آموزش مهارت های اجتماعی برای مقابله با فشارهای اجتماعی،ارتقاء اعتماد به نفس وخودباوری درنوجوانان وکمک به دانش آموزانی که درمعرض خطراعتیاد قراردارند وکمک وآموزش به خانواده آنها

درنظرگرفتن درجه رشد وتوانائی های شناختی-عاطفی مانند سن کودک، سطح تحصیلی، فهم کلامی ومیزان بلوغ عاطفی و…همکاری نزدیک میان دوگروه تعیین کننده وفعال درحوزه آموزش کودکان ونوجوانان یعنی معلمان ووالدین برای موفقیت هرنوع برنامه آموزشی حائزاهمیت فراوان است.

جلب همکاری نهادهای دیگرمانند مساجد، سازمان های جوانان، اتحادیه های حرفه ای وتجاری فعال، رسانه های گروهی انجمن های محلی ورزشی (تفریحی) برای موفقیت برنامه های پیشگیری ومبارزه با مواد متمرکزبرمدارس نیزدارای اهمیت است.

محتوای برنامه آموزشی کلاسی:

برنامه آموزشی کلاسی رسمی معمولا با انتقال معلومات صحیح درباره مواد وتاثیرات سوء آنها روی سلامت ورفتارافراد وپیامدهای مصرف واعتیاد به مواد سروکاردارند.برای بالابردن تاثیرآموزش برروی نگرش ها ورفتارنوجوانان معمولاروی جنبه های منفی مصرف مواد وعواقب خطرناک مصرف مواد وایجاد ترس وحشت درنوجوانان می توان آن ها را ازامتحان کردن هرنوع ماده بازداشت.اما نتایج بررسی های علمی حاکی ازآن است که نوجوانان معمولامعلومات خود را ازمنابع مختلف وغالبا ازطریق صحبت کردن با همسن وسالان خود به دست می آورند،وبه این دلیل اگربین نوشته های کتاب درسی یا حرف های معلم ومعلومات آنها اختلاف بارزی وجودداشته باشد ممکن است اعتماد آن ها به معلم وکتب درسی به طورکلی آسیب ببیند.

لزوم آموزش معلمان:

میزان آشنایی معلمان با مواد مختلف ومضرات شخصی واجتماعی مصرف مواد به منظوردرنظرگرفتن مطالب مرتبط به سوء مصرف مواد دربرنامه درسی آنها ضرورت کامل دارد،لازم

است به آموزش معلمین وجلب علاقه وهمکاری آنها توجه کافی مبذول شود.برای رسیدن به این منظورگنجاندن مطالب درمورد مواد مخدر،انواع ونحوه اثرآن ها درجسم وجان ورفتاردانش آموزان دربرنامه رسمی تربیت معلمین باید مورد توجه قرارگیرد.مثلا باتشکیل سمینارها،دوره آموزشی کوتاه مدت وغیره آمادگی لازم برای تدریس درس مذبور فراهم شود.این آمادگی تنها به حفظ کردن و داشتن اطلاعات محدود نمی شود،بلکه معلملن باید نسبت به مواد مصرف آن وبرنامه های ملی مبارزه با این مشکل آکاهی وحساسیت ونگرش های مناسبی پیداکنند وبتوانند مهارت لازم برای جلب اعتماد دانش آموزان وصحبت کردن باآن ها درباره مسائل حساس مربوط به دست آورند.البته علاقه ومشارکت معلمان نیزدراین امرازاهمیت فراوانی برخوردار است.معلمانی که رشته تحصیلی ووظایف آنها درمدرسه آن ها را برای تدریس این درس دردرجه اول اهمیت قرار دارد عبارتند ازمعلمان امورتربیتی،معلمان بهداشت، معلمان ورز،معلمین اموراجتماعی ومشاوران، مدیران وناظمان مدارس نیزبه علت موقعیت کلیدی خود درسازمان مدرسه وترتیب برنامه ها باید جهت شرکت دراین دوره های آموزشی ازاولویت خاص بهره مند شوند.دراین زمینه استفاده از کتب درسی ویا نشریات خاص دانش آموزان ومعلمین، وسیله خوبی برای ارائه اطلاعات اساسی یا اضافی درباره جنبه های مختلف سوء مصرف مواد ولزوم مبارزه با آن است.مثلا بامطرح کردن مسائل شخصی واجتماعی ناشی ازمصرف مواد درستون ویژه پرسش وپاسخ یک مکاتبه…دانش آموزان را تشویق کرد تا سوالات ومشکاتی را که دررابطه با مصرف مواد مخدرتوسط دوستان یا اعضای خانواده خود دارند با نشریه درمیان بگذارند وراهنمایی لازم را دریافت کنند. برای شروع کاروجلب توجه خوانندگان حتی می توان ازنامه های رسیده ازخوانندگان فرضی استفاده وبا نوشتن پاسخی صمیمانه وحاکی ازعلاقه واحترام دانش آموزان دیگررا تشویق کرد که مسائل خود را مطرح کنند.

آموزش از طریق فعالیت های فوق برنامه:

فعالیت های فوق برنامه ازقبیل تهیه روزنامه دیواری، جلسات سخنرانی وبحث نمایش و کارهای هنری دانش آموزان عوامل مهم برای ارائه مطالب و معلومات مربوط به سوء مصرف مواد درمدارس را فراهم می کند. که اگربا دقت طرح ریزی واجرا شوند تاثیرآموزشی آنها بخصوص درزمینه تغییرنگرش ها ورفتارها ازکتب درسی شاید بیشترباشد.زیرا این قبیل فعالیت ها برای ایجاد تغییرات پایداردرنگرش ها وارزش های آنان بسیار مهم است، که باید سعی شود تعداد هرچه بیشتری ازآنها درطرح و اجرای فعالیت های فوق برنامه شرکت نمایند.گاهی ممکن است دانش آموزان به تشکیل انجمن ها یا باشگاه های خاصی با هدف ارتقا سلامت جسمی وروانی واجتماعی کلی مدرسه ومبارزه با سوء مصرف مواد مثل سیگارتشویق شوند.

فعالیت های فوق برنامه دانش آموزان می تواند ازمحیط مدرسه فراتربرود واقشاربالقوه درخطرجامعه اطراف را نیزدربرگیرد،به طورمثال: ترتیب مسابقات ورزشی برای حمایت ازبرنامه ملی مبارزه با مواد، برگزاری مسابقات انشا نویسی یا مناظره درباره خطرات وعواقب مصرف مواد بین مدارس مختلف یا برگزاری نمایشات آموزشی درباره عواقب مصرف مواد ودعوت

ازوالدین آنها برای شرکت وتماشای آن وازاین طریق می توانیم روش های عملی را برای نقش فعالترمدارس دراین زمینه را به انجام برسانیم.

پیشگیری ازسوء مصرف مواد درمحل کار:

به غیرازمدارس وموسسات آموزشی، محل کاریکی ازبهترین امکانات را برای مداخلات آموزشی درزمینه با سوء مصرف مواد فراهم می سازد.افراد بزرگسال دست کم یک سوم ازایام بیداری خود را درآنجا می گذرانند وبه این ترتیب محل کارمکان مناسب ومطمئن برای یافتن وتماس گرفتن با آن ها را فراهم می سازد،همکاران معمولاروی رفتاریکدیگراثرمی گذارند وبسیاری ازافراد بواسطه دوستانی که درمحل کارخود دارند به سمت مواد مخدرجلب می شوند.

برنامه های مبتنی برمراکزکارنیزمانند سایربرنامه ها باید با هدف ایجاد آگاهی ونگرشهای مثبت درباره خودداری ازمصرف مواد درهمه اعضای سازمان وراهنمایی وتشویق کسانی که قبلا به این کارپرداخته اند، درجهت ترک اعتیاد طراحی شوند.البته نکته مهم این است که مطالب آموزش لازم است توسط افرادی ارائه شود که درمیان همکاران خودازمقبولیت کافی برخوردارهستند.جلوگیری ازهرگونه تهدید یا توهین درمورد افراد مبتلا به سوء مصرف مواد نه تنها ازلحاظ حفظ حیثیت وحقوق مدنی آنها اهمیت فراوان دارد بلکه بیشتراحتمال دارد آن ها را به کمک برای تغییررفتارخود تشویق کند.اگرچه هدف نهایی برنامه های مبتنی برمحل کارباید پاک کردن محیط فعالیت ازهرگونه مصرف مواد واعتیاد باشد.این هدف باید درابتدا به صورت واقع بینانه ای درجه بندی شده تا افراد معتاد یا واقع درمعرض خطربتوانند ازامکانات آموزشی،درمان وبازتوانی ارائه شده استفاده کنند.بهره گیری ازروش های تهدید به اخراج درصورت اعتیاد یاعدم درخواست درمان باید به تدریج وبه صورت سنجیده استفاده شده ومخصوصا درمورد کارمندان مسن تر،بیمار یا دارای سابقه اعتیاد مزمن با تساهل وتفاهم بیشتری اقدام شود.احتمال عود یا بازگشت به سوءمصرف مواد باید به عنوان یک واقعیت شناخته شده وبه کارمندانی که به هردلیل درباراول یا دوم اقدام به ترک موفق نمی شوند فرصت دیگری داده شود.تشویق معتادان درمان شده به تشکیل گروه های حمایت وفراهم کردن امکانات لازم برای تشکیل جلسات این گروه ها می تواند درپیشگری ازعود بسیارمفید وموثرباشد.

فراهم ساختن امکانات درمان های روانی واجتماعی برای فرد وخانواده اودرمرحله پیگیری بعد ازمسمومیت ونیزبرای تشویق معتادان وخانواده آنها برای مقاومت دربرابروسوسه وبازگشت به مصرف یا مقابله با تنش ها وبرخوردهای خانوادگی بسیارمفید هستند.

به طورکلی نیازاست برنامه های پیشگیری ودرمان سوء مصرف مواد به عنوان جزئی ازبرنامه های بهداشتی ورفاهی کارکنان هرسازمان یا موسسه مورد توجه قرارگیرد تا ازمقبولیت عام بهره مند شوند.