مصرف روزافزون مواد مخدردرکشوربا توجه به جوان بودن جامعه ایرانی رابه دشواری پیچیده ای تبدیل کرده است.وپیامدهایی ویرانگردارد،اما نکته ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که این رفتاربستگی زیادی به محیط اجتماعی که فرد درآن زندگی می کند دارد وهم چنین درنظرداشته باشیداین جستارکه لازمه بررسی وشناخت دقیق این مسئله داشتن یک دیدگاه کل گراکه مبتنی برروش های کیفی است.دراین مقاله سعی شده ازتجارب خود جوانان دراین فرایند استفاده شده تا این امکان رابه مسئولان ومتخصصان این حوزه بدهدکه با انتخاب راهبردها وراهکارهای مناسب وسودمنداقدام موثرتری برای پیشگیری ازاین آسیب اجتماعی رابه اجرا درآورند.هدف دراین مقاله شناسیایی عوامل موثربرسوءمصرف درافراد15تا30 ساله می باشد.این تحقیق به صورت کیفی است که نمونه پژوهش رابه33نفرازشرکت کنندگان به مرکزروانپزشکی-درمانی شفای رشت وهم چنین 12نفرازدرمانگران مرکزنامبرده تشکیل داده اندوبا روش نمونه گیری مبتنی برهدف انتخاب شده اند.که درمجموع 78موردکه درعلل گرایش درواحدهای مورد پژوهش بدست آمد.دوطبقه اساسی این کدها((انگیزاننده های درونی))و((مشوق های بیرونی)) قرارداده شدند.هرکدام شامل زیرطبقاتی بودند مانند:کسب آسان منفعت های روانی وجسمانی،شخصیت لذت طلب،روحیه کنجکاو،تمایل به متفاوت بودن،نداشتن مهارت های زندگی،شرایط فرهنگی وعوامل اجتماعی واقتصادی است.

طبق آمارهای موجود تاسال 1382،تعدادافراد معتاددرکشوربالغ بریک میلیون ودویست هزارنفربوده که مطابق گزارش ها رشدآن درکشوررقم 8 درصدرانشان می دهد.که حدود3برابررشد جمعیت است.طبق آمارهای رسمی وزارت بهداشت درسال1386،بیشترین میزان مواد مصرف شده مربوط به دوماده تریاک وهروئین بوده وجمعیتی بین5تا7میلیون نفردرکشوردست کم یک بارمصرف موادمخدرراداشته اند.اهمیت توجه به این زمینه مطالعات گوناگون سبب شناسی وشناختی علت های این پدیده رافراهم نموده است.محققان بازنگری سامانه ای شبکه های اجتماعی رابه عنوان یک عامل مهم درسبب شناسی وابستگی به سیگارمعرفی کرده اند.

درپژوهشی دیگرازمیان انواع سبک های فرزند پروری،سبک پرورش سختگیرانه راعامل مهمی درمصرف سیگارومشروبات الکلی دانسته اند.دربررسی دیگر2012 وجود رفتارهای تکانشی وشخصیت ضداجتماعی رابه عنوان عامل مهم ومرتبط باشروع زودترازموعد مصرف معرفی کرده اند.متخصصان شناختی نگروجودطرحواره های ناسازگاراولیه رابا تداوم مصرف مرتبط دانسته اند.ازپژوهش های کیفی دردسترس کارگران مهاجربود که بیان کننده این نکته است که عوامل شخصی،خانوادگی،بین فردی وعوامل اجتماعی درمصرف سیگارموثراست.ازآنجائیکه هرکدام نوع ازانواع مواد دارای ویژگی ها ونقش های متفاوتی هستند این ویژگی ها نقش عمده ای درتداوم مصرف وبروزمشکلات اجتماعی ناشی ازآنهارادارند.جبران همچنین جستارهایی برای بی خیالی ورهایی ازمشکلات واحساس قدرت کردن،محدودیت های اجتماعی،نداشتن کار،تفریح،تمایل به هنجارشکنی وکنجکاوی نیزازدلایل قابل توجه دیگردرشیوع اعتیاد درمیان جمعیت جوانان یاد می شوند.

انگیزه های درونی:

تعدادی ازآیتم های این پژوهش برعوامل انگیزشی دلالت داشتند که درابتداامردرخود فرد بوده ومی تواند به جهت استفاده ازمواد سوق پیداکنند.یاازاین امرآنها رابازدارند.ازاین میان عاملی مانند خصلت کنجکاوی درزمره عوامل منفی نبوده بلکه بواسطه استفاده نامناسب،پیامدهای ناخوشایندی رامتوجه فرد می کند.عوامل درونی زیرشاخه های متعددی دارندازجمله:

کسب آسان ضعف های جسمی وروانی:

طبق نظرشرکت کنندگان دراین پژوهش ازاین سبک به عنوان یکی ازمهم ترین عوامل موثربرمصرف مخدرهانام برد.انها معتقد بودند که وسوسه دست یابی فوری به نتایج دلخواه آنها ورسیدن به آرزوهایشان راهی کوتاه وبدون دردسراست.وقت کمتری ازآنها می گرفت ودربسیاری ازموارد به عنوان شروع کننده وادامه مصرف مطرح می شود.تلاش برای کاهش یافتن استرس های مرتبط با دوره نوجوانی یااسترس های درسی.نیازبه التیام روحی-روانی درمواجه با مشکلات شغلی یاخانوادگی درزمره رایج ترین علل روانی ومقابله با درد،افزایش توانایی جسمی وتقویت قوای جنسی ازجمله شایع ترین علل جسمی

روی آوردن افراد به مصرف مواد مخدرمحسوب می شوند.سخن یکی ازدانش آموزان”فشاردرس خیلی زیاد بود باید حجم زیادی ازدرس رادریک مدت کوتاه یادمی گرفتم.ازدوستانم شنیده بودم موادباعث افزایش حافظه می شودیادگیری را زیادمی کند.داشتن شخصیت لذت طلب،لذت طلبی کاذب اززبان یک مصرف کننده:

“وقتی یک بارمزه اش راچشیدی دیگرسخت است دنبالش نروی”خیلی ازافرادمصرف کننده که موردبررسی قرارگرفته بودندمعتقدبودندکه مصرف موادلذتی داردکه هرچندلحظه ای است ولی برای دست یابی به همان لحظه اولیه دوباره فردمی خواهد مصرف کند.

منبع: عوامل موثرمصرف مواد مخدردرافراد15تا30 سال

دکترمحمدجعفرمدبرنیاmd دکتررسول تبریزی phd، نویسنده مسئول:مرکزتحقیقات عوامل اجتماعی موثربرسلامت،دانشگاه علوم پزشکی گیلان-رشت.